Antonina Asanova (1988) je data novinarka ruskog magazina Novaya Gazeta Europe, medija koji je
kreirala grupa novinarki i novinara koja je zbog invazije na Ukrajinu napustila
Rusku Federaciju.
U razgovoru za magazin BUKA Asanova kaže da je
broj vijesti u kojima se spominje Vladimir Putin udvostručen u odnosu na period
2012. godine. “U pogledu sa strane, cjelokupna državna proganda djeluje
nelogičnom, agresivnom i vrlo jasno glupom. Da budem poštena, predugo smo se
smijali televizijskim emisijima koje su ukrajinske političare optuživali za
takoreći sve grijehe, a predugo smo se čudili i mogućnosti zdrave logike koja
može povjerovati u to sve. S obzirom na trenutno pravljenje društva, utisak je da vlast čini sve da bi se
ispostavilo da smo mi koji se čudimo budale, da ova idiotska propaganda zaista
daje rezultate, da je nemoguće suprotstaviti se državi koja kontroliše sve
televizijske kanale, društvene mreže i najveće online medije” – ističe Asanova.
Kakva je
medijska slika agresije
na Ukrajinu, publicitet koji u medijima Ruske Federacije ima takozvana specijalna vojna
operacija?
Bilo bi pošteno reći da većina medija u Rusiji
uopšte ne prati rat u smislu agresije i genocida. Trude se pokazati ćutnju o
raketnim udarima na rezidencijalne objekte, granatiranje civilne
infrastrukture, pljačkanje, pa i gubitke ruske vojske.
Na samom početku rata stupio je na snagu zakon o
širenju lažnih vijesti koji propisuje kaznu od 15 godina zatvora za svaku
navodno “lažnu vijest” ili bilo kakvo diskreditovanje ruske vojske. A “lažno”
je sve što ne odgovara posmatranju rata iz zvaničnih izvora vlasti. Na primjer,
činjenica da su ruske trupe počinile masakr u Buči prema mišljenju ruske vlade
je laž. Već imamo i prve presude za novinare.
Od 2014. godine postepeno se stvara
sistem državnog monopola na informisanje i cenzuru.U 2022. godini pokazalo se
da sve televizijske stanice s nacionalnom frekvencijom, najveće štampane i
online medije kontroliše država. Ti mediji pripadaju ili zvaničnim državnim
strukturama ili oligarsima bliskim Kremlju. Na primjer, najveći mediji u Ruskoj
Federaciji su u vlasništvu holdinga Gazprom-Media, Sberbank (oboje u državnom
vlasništvu), Nacionalne medijske grupe, koju dugi niz godina kontroliše Jurij
Kovalčuk, dugogodišnji bliski saradnik Vladimira Putina.
Dodatno, Ruska Federacija ima svoj
vlastiti Yandex sistem pretraživanja i Zen medija agregator, svoje vlastite
društvene mreže VK i Odnoklassniki koje takođe cenzurišu informacije. Dostupno
je izvještavanje koje Yandex prikazuje o Buči u aprilu 2022. godine, kada je
cijeli svijet bio šokiran velikim brojem žrtava i destrukcijom, a koje ne
prikazuje nikakve napade. Facebook i Instagram su blokirani u zemlji. Dio nezavisnih
medija napustio je Rusku Federaciju s namjerom da izvještava o ratu bez
procesuiranja tužilaštva, ali i te medijske platforme su pretežno blokirane u
zemlji.
Rezultat je takav da stanovništvo Ruske
Federacije može pratiti alternativne informacije o agresiji na platformama
YouTube, Telegram ili koristeći VPN. To je opet bolje nego ništa, premda ne
pokazuju svi kuriozitet ili sumnje u
vezi sa zvaničnim podacima vlade.
S
obzirom da ste izvještavali o mobilizaciji, možete li objasniti politke
mobilizacije i način na koji ruski mediji izvještavaju o ovoj temi?
Od samog početka rata državni mediji su pokušali
ubijediti ljude da rat nikada neće uticati na njih. Narativ na samom početku
bio je: “Ne vodite brigu, ne trošite pažnju, sada ćemo zauzeti Kijev pa vi
nastavite sa svojim normalnim životom”. Korišten je specijalni vokabular rata
prema kome nije riječ ni o kakvom ratu već o “specijalnoj vojnoj operaciji”,
“profesionalnom vojnom poslu tamo”. Takav narativ predstavljao je samo precizne
udare vojnih meta, potom izjašnjenje da nije riječ o okupaciji nego o
“oslobađanju teritorija”. U to spada i fabrikovanje činjenice da Donbas nije
pod aneksijom, već u “ujedinjenju” s Rusijom.
Kada je počela masovna mobilizacija, u
septembru, ova bajka je naravno propala. Stvarao se utisak da “profesionalna
vojska” ne može sama da se bori. Vlasti su pokušale umirivati situaciju,
predstavljale slučaj u tom smislu da ne pozivaju više od 300 hiljada ljudi,
“samo toliko”, potom “samo one koji su već služili armiju”, dakle one koje će
dodatno edukovati, trenirati i opremiti sa svim potrebnim. Mnogi mobilizovani
nisu imali ideju o situaciji na frontu, razvoju događaja, pa ni ideju da će u
samo nekoliko sedmica postati topovsko meso. Kao i njihova rodbina i
prijatelji, vjerovali su da će kopati rovove ili raditi na raspodjeli
humanitarne pomoći na sigurnim mjestima, i da će za to biti plaćeni relativno
visokim iznosom novca – oko 2500 eura mjesečno.
U praksi, mobilizacije je razjasnila probleme
vojske. Ispostavilo se da je svako od mobilizovanih preusmjeren u vojsku, da
mobilizovane jedinice nisu imale dovoljno prsluka otpornih na metke, oružja, pa
čak ni čarapa, da su treninzi često svedeni na učenje o marširanju, a
ispostavilo se i da vlada potpuni haos u komandnom smislu.
Takvi slučajevi mobilizacije doveli su do
promjene retorike zvaničnih vlasti i početka opšte, generalne političke
mobilizacije. Vlasti su počele pozivati apsolutnu većinu da podrži “naše momke”
koji se bore da se rat privede kraju. Dio te medijske slike bio je poziv na
akciju aktivnog prikupljanja podrške za vojsku. Od takozvane “lokalne
pomoći” u prikupljanju gaća, dronova, došlo je do ekonomske mobilizacije –
sve više preduzeća počelo je da radi za vojsku.
U pogledu sa strane, cjelokupna državna proganda
djeluje nelogičnom, agresivnom i vrlo jasno glupom. Da budem poštena, predugo
smo se smijali televizijskim emisijima koje su ukrajinske političare optuživali
za takoreći sve grijehe, a predugo smo se čudili i mogućnosti zdrave logike
koja može povjerovati u to sve. S obzirom na trenutno “pravljenje društva”,
utisak je da vlast čini sve da bi se ispostavilo da smo mi koji se čudimo
budale, da ova iditoska propaganda zaista daje rezultate, da je nemoguće
suprotstaviti se državi koja kontroliše sve televizijske kanale, društvene
mreže i najveće online medije.
Na kojim
principima djeluje medijska slika diktature i autokratije koja se u Ruskoj
Federaciji kreira već godinama?
Niko ne
govori o diktaturi. Umjesto takve perspektive, vlasti čine zaista sve da
ubijede stanovništvo da Putin ima veoma veliku podršku, da je legitiman
predstavnik i vođa naroda. Nemam utisak da se medijska slika vladavine
Vladimira Putina mijenjala u odnosu na prethodne godine ili tokom svih ovih
godina. Od samog početka, Putin je stvorio imidž čovjeka iz mase, jednog i
jedinog čija će volja biti (kao volja mase) iznad svih interesa oligarhije i
politike. Riječ je o medijskoj slici čovjeka koji se zalaže za benefite,
subvencije, socijalnu pomoć, navodno sa “nepopularnim” odlukama koje mora donijeti
vlada, skupa sa premijerom.
Drugi način mišljenja koji se plasira je
Putinova pozicija, kao čovjeka mase, izvan konkurencije. Glavna propaganda
formula vlasti je “Ko, ako ne Putin?”. I zaista ko, ako su njegovi oponenti
ubijeni, zatvoreni, ko-optirani ili protjerani u inostranstvo. U toj
propagandnoj mjeri ne pojavljuju se debate, jer debata nema, kao što nema ni
drugih učesnika u debatama, niti bilo koga drugog ko bi mogao biti predstavljen
kao ravnopravan u tom razgovoru. Osnovnu situaciju koju takva propaganda kreira
čine događaji u kojima Putin govori na način da se njegove odluke sprovode od
vrha do baze političke sfere. Na tome počiva promocija njega kao
“superzvijezde”.
U našoj studiji, čiji je korpus bio ruski analog
Google News-a, takozvani Yandex News (sada Zen), izračunali smo da je
udvostručen broj vijesti u kojima se spominje Putin u odnosu na period 2012.
Spominje se u svakoj desetoj vijesti od top 5 najčitanijih vijesti koje
promoviše Zen agregator.
Kako
vidite odgovor Evropske unije na dezertersku krizu? Možemo li govoriti o
aktivnoj ulozi Evropske unije u pomoći ovoj populaciji?
Ako mislite na dezertere koji bježe sa fronta i
traže azil u Evropi, teško je govoriti o EU politikama koje su okrenute prema
njima. Ako se radi o pokušaju izbjegavanja mobilizacije, onda se čini da zemlje
Evrope jednoglasno ne smatraju samo poziv u vojsku osnovom za davanje zaštite.
S jedne strane, u pravu su – formalno, nepojavljivanje na poziv na mobilizaciju
u Rusiji je kažnjivo novčanom kaznom. Za sada nema ni jednog presedana da bi
neko zbog ovoga bio u zatvoru.
S druge strane, masovni egzodus iz mobilizacije
općenito je koristan Evropi, kao savezniku Ukrajine. I mogla bi to nekako
podržati. Sam čin bijega od mobilizacije je čin protiv rata i čin protiv Putinovog
režima. U tom smislu, mora se priznati da bi EU i njene zemlje mogle i morale
pomoći.
Možete
li objasniti aktuelne političke i ekonomske veze Evropske unije i Ruske
Federacije, posebno kada je u pitanju trgovina? Pomažu li zemlje Evropske unije
aktivno režim u Kremlju?
U 2021. godini, Ruska Federacija bila je jedan
od pet najvećih trgovinskih partnera Evropske unije. Evropska unija i Ruska
Federacija, za razliku od Sjedinjenih Američkih Država i Ruske Federacije,
imale su tijesne trgovinske veze.
Svakako, Evropa je počivala na laganom
ekonomskom davljenju Ruske Federacije i postepeno prekidala trgovinske ugovore,
primarno u polju energije i novih tehnologija. Zahvaljujući paralelnom uvozu,
tržište se manje ili više obnovilo. Automobili, odjeća, čipovi i dronovi,
sokovi i vode dolaze iz Kine, Turske i Irana, ali industrija se ne obnavlja tako
lako. Neki sektori ekonomije poput industrije automobila, farmacije i
farmakologije, drvopreradnje su snažno pali.
Drugo pitanje je zabrana opskrbljivanja Ruske
Federacije vojnom industrijom i čini se da Ruska Federacija ipak uspijeva
neopaženo proći pokraj sankcija. Studija Fondacije “Slobodna Rusija” pokazuje
da su isporuke vojne opreme i dronova porasle u Rusiji u 2022. godini. Vojna
oprema aktivno se uvozi iz Kine, Turske koja je članica NATO saveza, potom Hong
Konga, ali isporuke dolaze i iz Estonije, Njemačke i Holandije. Ovdje je riječ
o poslu koji je spreman zaraditi na bilo čemu.