Ričard Nikson, američki predsjednik od 1969. do 1974, podnio je ostavku 9. avgusta 1974, prije 50 godina.
Bio je to jedinstven momenat u istoriji Sjedinjenih Država, posljedica afere “Watergate”, ali i niza drugih okolnosti zbog kojih je Nikson doveden u tešku situaciju, što je rezultiralo njegovim povlačenjem.
Svjetskoj, odnosno prije svega javnosti SAD, Nikson je tada predstavljen kao ličnost problematičnog morala čiji je opoziv neizbježan.
Posebnu ulogu tokom afere “Watergate” odigrali su mediji, dvojica novinara “Washington Posta” Bob Vudvord i Karl Bernstin. Oni su potom proglašeni za oličenje istraživačkog novinarstva, postali su svojevrsni simboli, nagrađivani i slavljeni decenijama.
Stvarnost, međutim, nikako nije bila tako crno-bijela. Niti je istorijska uloga Niksona, ako se objektivno tumači, bila onakva kako je u vrijeme njegove ostavke predstavljena, niti su zalaganja dvojice novinara “Washington Posta” bila isključivo rezultat istraživačke nepristrasnosti.
Ričard Nikson, 37. predsjednik SAD, ostavio je značajan trag u istoriji kako SAD, tako uopšte i perioda takozvanog hladnog rata.
Bila je to osobena ličnost. Doživljavan je kao neka vrsta osobenjaka, i lično i na javnoj sceni. Iako je aferom “Watergate” prikazan kao oličenje nesolidnosti na poziciji na kojoj se nalazio, u stvarnosti njegovo vrijeme je bilo doba novih globalnih prestrojavanja, približavanja SAD i Kine, doba detanta, izvjesnog popuštanja zategnutosti sa Moskvom.
Isto tako, što je posebno važno, Nikson je bio odlučan da okonča učešće SAD u ratu u Vijetnamu. Potom, u unutrašnjoj politici, doprinio je popuštanju rasnih zategnutosti u SAD. Takođe, prvi je pokrenuo ozbiljnu ekološku politiku, kao i sistematsku borbu protiv narkotika. Za njegovu vladu vezani su i uspjesi SAD u svemirskom programu, kao što je slijetanje “Apola 11” na Mjesec, što je ličilo na pobjedu Vašingtona u tom nadmetanju, prenosi Euronews.
Uspješno je štitio interese Zapada u Latinskoj Americi, kako su ih vidjele SAD, recimo u Čileu. Upamćen je i po ekonomskim mjerama koje su promijenile svijet finansija. Zanimljivo je da je na drugi predsjednički mandat, 1972. godine, izabran velikom razlikom u njegovu korist. Bila je to jedna od izrazitijih pobjeda u nadmetanju za predsjednika u istoriji SAD.
Nikson je rođen u kući skromnog imovnog stanja na jugu Kalifornije januara 1913. Završio je studije prava na lokalnom univerzitetu Djuk 1937. Posvetio se zatim advokaturi u rodnoj Kaliforniji. Od 1942. nalazi se sa suprugom Pat u Vašingtonu, gdje započinje rad u državnoj službi.
Posvećuje se politici. U Predstavnički dom SAD izabran je 1946, a u Senat 1950. U toj fazi stiče reputaciju oštrog antikomuniste, što je i ostao. Na poziciji potpredsjednika SAD bio je od 1953. do 1961. u vrijeme Dvajta Ajzenhauera. Propao je potom kao predsjednički kandidat, tijesno ga je tukao Džon Kenedi.
Posebno je teško doživio poraz na izborima za guvernera Kalifornije 1962. Slomljen, čvrsto odlučuje da se povuče iz svijeta politike. To ga, međutim, nije dugo držalo. Na poziciji predsjednika SAD nalazio se od januara 1969. do avgusta 1974, tokom dva nepuna mandata.
Čitav svijet bio je iznenađen kada su SAD normalizovale odnose s komunističkim vlastima u Pekingu. Bio je to plod diplomatske vještine Henrija Kisindžera.
Službena posjeta Ričarda Niksona Kini u februaru 1972. ostavila je veliki utisak. Kakav se prelom dogodio posebno je bilo vidno u Moskvi. Posljedica će biti Ugovor o antibalističkim projektilima, odnosno njihovom ograničenju sa Sovjetskim Savezom u maju te godine. Upravo je Nikson u julu 1973. osnovao Upravu za suzbijanje narkotika.
U njegovo vrijeme stvorena je Agencija za zaštitu životne sredine. Donesen je Zakon o ugroženim vrstama, kao i Zakon o čistom vazduhu. Osim što je započeo proces poboljšanja položaja Indijanaca, dosljedno je nametao desegregaciju u školama na jugu SAD. Bila je to ogromna promjena za države takozvanog dubokog Juga.
Pod aferom “Watergate” podrazumijeva se niz političkih skandala koji su započeli hapšenjem petorice lica koja su provalila u kancelariju Nacionalnog komiteta Demokratske stranke smještenog u hotelu “Watergate” u Vašingtonu 17. juna 1972.
Ispostaviće se da je to bila samo jedna u nizu problematičnih aktivnosti iza kojih su stajali uticajni bliski saradnici vrha Republikanske stranke. Pokazalo se da su, primjera radi, novcem nejasnog porijekla iz Meksika pokušali da kupe ćutanje uhapšenih u provali u “Watergate”.
Tokom dvogodišnje istrage koju su vodile bezbjednosne službe SAD, kao FBI, a zatim odgovarajući Komitet, došlo se do zaključka da je za nelegalne aktivnosti znao i Nikson. Pronađeno je da je on znao za snimke prisluškivanja Demokratske stranke. Rezultat je bio povlačenje Niksona, protiv kojeg je pokrenuta procedura opoziva.
Njegov nasljednik Džerald Ford potpisaće potom amnestiju za prethodnika koji se povukao. Dugo izopšten iz javnog života, Ričard Nikson se potom posvetio pisanju. Autor je deset knjiga. Osnovao je takođe biblioteku, fondaciju.
Posebno se ponosio činjenicom da je povukao SAD iz rata u Vijetnamu. I na njegovom nadgrobnom spomeniku postoji natpis koji podsjeća na Niksonovu ulogu “mirotvorca”, kako je istaknuto.
Ostaje, međutim, takođe činjenica da je svega nekoliko mjeseci prije nego što je predložio povlačenje iz Vijetnama u maju 1969. odobrio strahovita bombardovanja Laosa i Kambodže.
Pitanje je isto tako koliko dobrobiti su donijeli njegovi ekonomski zahvati, znani kao Niksonov šok, odnosno odustajanje od tradicionalnog pokrića monetarne stabilnosti zlatom. Upravo Niksonove mjere, koje su imale kratkoročan dobar efekat po SAD, razorile su takozvani Breton Vuds model na kom se temeljila globalna ekonomska ravnoteža od Drugog svjetskog rata.
Valja imati u vidu, kad je Niksonova sudbina tema, da je veliko pitanje kako su povlačenje iz rata u Vijetnamu, uprkos ushićenju javnosti, prihvatile službe koje zapravo odlučuju o interesima i politici SAD. Nije bila riječ samo o političkim, nego i o ekonomskim interesima.
Ono što je izvjesno, uprkos toliko naglašavanim pričama o veličanstvenim dometima istraživačkog novinarstva, jeste da su dvojica potom proslavljenih novinara “Washington Posta” Vudvord i Bernstin, zapravo poslužili Marku Feltu, visokom zvaničniku FBI-ja, da plasira u javnost željeno, s ciljem nesumnjive kompromitacije Niksona, prenosi Euronews.
Felt, znan inače u vrijeme afere i decenijama potom, do 2005, kao “duboko grlo”, po tada opštepoznatom porno-filmu, izvjesno vrijeme je bio treći čovjek FBI-ja. Bio je lično povrijeđen promjenama koje su se dogodile u Agenciji u vrijeme Niksonove administracije. Nezadovoljan i bijesan, zapravo se svetio.