Ali, iako ono što slijedi može djelovati kao kratak san, možda neki razgovor ili kratka šetanja – ponekad se probudim i shvatim da je prošao čitav sat. Onda sam zbunjen – kako je za tako kratak događaj trebalo toliko dugo vremena? Da li je to uobičajen efekat?
Istraživači su možda našli odgovor na ovo pitanje, proučavajući one koji mogu preuzeti kontrolu nad svojim uspavanim mozgom – takozvani “lucidni sanjari”. Proučavanje iskustava ovih ljudi otkriva i druge bizarne efekte kao na primjer da li je moguće zagolicati se u snu. Lucidno sanjanje pruža nam uvid u um tokom sna, već više od 100 godina. Jedno od najranijih istraživanja snova bilo je u 19-om vijeku, sprovedeno od strane francuskog aristokrate Marquis d’ Hervey de Saint-Denys, koji je otkrio da može upravljati tokom svojih snova još sa 13 godina, i proveo je narednih par decenija koristeći svoje lucidne snove da bi testirao granice svog uma kada spava.
Njegova istraživanja su, između ostalog, uključivala skakanja sa zgrada da vidi može li sanjati svoju smrt. Nije mogao, san bi promijenio scenu, izbjegavajući takav kraj. I primijetivši način na koji mjesta i ljudi iz njegovog života obično dolaze u njegove snove, zaključio je da su snovi formirani od krpljenja naših sjećanja, nudeći racionalnije objašnjenje od uobičajenih duhovnih teorija tog vremena.
Drugi istraživač bila je Mary Arnold-Foster, koja je napisala vodič za lucidne snove u 1920-im, ona je koristila svoju svijest u snu da bi izbjegla noćne more o Prvom svjetskom ratu. Radovi Arnold-Foster i Saint-Denys su uglavnom bili ignorisani, međutim, tokom narednih decenija lucidni sanjari su postali ozbiljniji predmet istraživanja. Posljednjih godina, neurolozi su počeli izvoditi jednako ekscentrične eksperimente. Početkom ove godine, na primjer, Jennifer Windt sa Johannes Gutenberg univerziteta u Njemačkoj, odlučila je da sazna da li se lucidni sanjari mogu zagolicati u snu.
To možda zvuči hirovito, ali tako može da se ustanovi nivo samosvjesti u snovima. U stvarnom životu, ne možemo se zagolicati jer znamo šta radimo, znači da naš mozak smanjuje senzacije koje bi nas obično vodile ka smijehu. Ono što je važno, je da je isto tako i u snovima; subjektima je bilo teško da zagolicaju sami sebe, što sugeriše da oni u snovima imaju visok nivo svijesti svojih tjelesnih funkcija i senzacija, što minimalizuje reakciju.
Zanimljivo, Windt je takođe zamolila ispitanike da pokušaju natjerati druge ispitanike u snovima da ih zagolicaju. “Nekoliko puta, subjekti u snovima su samo odbili.” – kaže Windt “Ponašali su se kao da imaju svoj sopstveni um i namjere.” Kada je drugi subjekt u snu ipak uspio da zagolica sanjara – efekat je opet bio minimalan – što znači da je mozak prepoznao kontrolu nad tim subjektima u snovima.
Proučavanje protoka vremena u snovima se pokazalo komplikovanim, dok Daniel Erlacher sa Univerziteta Bern u Švajcarskoj nije smislio genijalan eksperiment. Počelo je kad je istraživao način na koji mozak zamišlja različite akcije; kada sanjamo da trčimo, da li aktiviramo iste regije koje su zauzete tokom prave trke, na primjer?
Njegovi rani eksperimenti su ovo potvrđivali, ali činilo se da ipak nije tako. Pozivajući neke obučene lucidne sanjare u svoju posebno opremljenu laboratoriju za spavanje, zamolio ih je da obavljaju različite zadatke tokom svojih snova; kada su dospjeli u stanje lucidnosti, morali su da hodaju 10 koraka, broje do 30 ili vježbaju gimnastiku.
Da bi izmjerio trajanje njihovih zadataka, koristio je poseban aspekt uma koji sanja; iako je tijelo paralizovano, pokreti oka se mogu postići. Na ovaj način, subjekti su mogli dati znak za početak i kraj zadatka pomjerajući oči lijevo-desno više puta. Usput, Erlacher je mjerio njihovu moždanu aktivnost i pokrete mišića, kako bi se uvjerio da se ne pretvaraju da spavaju. Kako je i očekivao, sanjarima je nekad trebalo i do 50% više vremena da ispune zadatke, nego inače.
To sugeriše da su nekako obavljali svoje zadatke u usporenom modu, iako toga nisu bili svjesni. “Prijavili su da su se osjećali isto kao i kad su budni.” – kaže Erlacher. Možda ovo može objasniti zašto kratak san traje čitav sat, mada se ovaj fenomen još uvijek ne može objasniti. Možda moždanoj aktivnosti treba duže vremena da obradi informacije tokom sna.
Postoji, međutim, praktična strana njegovog rada; nada se da bi sportisti mogli koristiti lucidan san za malo više prakse. San je, na kraju krajeva, od ključne važnosti za konsolidaciju memorije – tako da je moguće da praksa u snu može dovesti do novih vještina. To bi moglo pomoći sportistima da izoštre svoje vještine kad ne mogu drugačije, poslije povrede na primjer.
“Naravno, postoje granice – ne možete poboljšati izdržljivost, ali ako već imate dobar simulator u mozgu, možete ga koristiti za poboljšanje tehnike. Ja to vidim kao mnogo potencijala za vještine koje zahtijevaju visok tehnički nivo. Čini se da je veoma efikasno – malo je lošije od prave prakse, ali bolje od (svjesne) mentalne probe.”
Izvor BBC, za BUKU prevela Kristina Đurić