Gdine Simoviću, pedeset dana Banjaluku karakterišu protesti u vezi sa Picinim parkom ? Kako ih ocjenjujete?
Protesti u Banjoj Luci su legitiman građanski čin na koji polažu pravo svi stanovnici ovog grada ukoliko se ne slažu sa odlukama koje donose gradske institucije vlasti. Ovi protesti su dio jednog buđenja građanske inicijative u Banjoj Luci koja je počela još sa protestima u vezi sa izgradnjom parkinga u ulici Sime Šolaje na prostoru koji je poznat kao „Građevina“. Zahvaljujući snažnom aktivizmu stanovnika tog dijela grada gradske vlasti su zaustavile radove i prihvatile zahtjeve demonstranata. Kao čovjeka, politikologa i demokratu raduje me snaženje građanskog društva u Banjoj Luci koje do sada nije postojalo u ovoj formi i snazi u kojoj se javlja danas. Razlozi su prije svega istorijske prirode. Totalitarno razdoblje SFRJ centralizovalo je političku, ekonomsku i društvenu moć, ne samo kroz jednopartijsku piramidu, već i kroz geografski prostor. Stoga smo u četrdeset i pet godina vladavine Saveza komunista Jugoslavije imali svega osam snažnijih gradova u kojima je bila koncentrisana moć vlasti ali i moć potencijalnog otpora. U tom periodu Banja Luka nije bile među tom „osmorkom“. Danas je zahvaljujući postojanju Republike Srpske, Banja Luka postala relevantan politički i ekonomski centar. Međutim taj razvoj Banja Luke kao entitetskog centra i drugog po značaju grada u Bosni i Hercegovini nije pratio razvoj snažnog opozicionog jezgra u vidu jake građanske inicijative i alternativne subkulturne scene.
Kako po tom pitanju Banjaluka izgleda danas?
Posljednjih godina se totalitarno naslijedje razbija. Sve je više mladih ljudi koji istupaju protiv nepotizma, netransparentnog rada, socijalne nepravde, bilo samostalno ili u grupama, i što je najvažnije bez parohijalno-podaničkog kompleksa. U Bosni i Hercegovini je tokom rata učinjen urbicid. Urbana kultura se povukla, začahurila, sa posljednim koncertima Bombaj štampe ili Zabranjenog pušenja. Međutim ona nije umrla. Javlja se i budi u građanskom aktivizmu koji grad posmatra kao prostor koji treba da bude po mjeri njegovih stanovnika. Protivnici izgradnje kompleksa zgrada na prostoru „Picinog parka“ su samosvjesni ljudi koji razumiju Banja Luku, njenu suštinu. Oni znaju da je Banja Luka poznata po svojoj urbanističkoj širini, parkovima, niskim građevinama i to je ono zbog čega je oni vole. To je ona mjera po kojoj građani jednog grada vide i omjeravaju svoj grad. Okivanje Banja Luke u betonske solitere nije u duhu i skladu sa ovim gradom. Ne mora svaki grad da liči na Novi Beograd, sarajevske, skopske ili zagrebačke blokove. Štaviše Banja Luka treba da se ponosi time što je u vremenu diktature Saveza komunista kao periferan grad bila poštedjena socijalrealističke urbainizacije. Ova inicijativa grupe mladih ljudi koji vole svoj grad i razumiju ga bi trebala da bude prepoznata od vlasti. Gradska vlast bi morala da se zapita da li urbanisti u gradu zaista žele dobro ovoj sredini ako većina projekata u novije vrijeme izaziva revolt stanovnika Banja Luke.
Kako ocjenjujete reakciju upravo vlasti koje pominjete na banjalučke proteste?
Ta reakcija je prilično podcjenjivačka. Na neki način gradska vlast poprima psihologiju totalitarnih režima po kojoj su vlastodršci zasljepljeni vlastitom moći kratkovidi prema realnosti, a ona je u odnosu na sadašnju vlast umnogome opoziciona. Ignorisanjem ovakvih inicijativa gradske vlasti izazivaju revolt i akutni problem stavljaju u prvi plan čime sve dobro što su učinili potiskuju u drugi plan što neminovno vodi do rušenja njihove moći. Ako se uzme u obzir predizborni period koji nam slijedi, smatram, da je sadašnja gradska vlast načinila značajan predizborni gaf time što nije dala više prostora zahtjevima demonstranata.
Po Vama, ako je baš sve u slučaju Picinog parka legalno, kao što gradska administracija tvrdi, zbog čega se uporno izbjegava davanje na uvid dokumentacije u vezi sa tim?
Transparentnost u radu je odlika svake savremene demokratske vladavine (Zapadne poliarhije), a njima težimo. Ukoliko gradska izvršna vlast ne dostavi dokumentaciju na uvid javnosti napraviće ozbiljan demokratski propust koji građani u razvijenijim demokratijama kažnjavaju kroz izbore – nepovjerenjem prema toj političkoj opciji.
Vidite li u banjalučkim protestima neku konkretnu implikaciju na političku scenu Banjaluke, ili možda RS?
Republika Srpska, kao i region, imaju veliki potencijal za proteste, čak i za ozbiljnije građanske nemire. Problem izgradnje u „Piciom parku“ je lokalni problem i teško ga je direktno povezati sa krupnijim političkim i socijalnim problemima u Srpskoj. Indirektno, ovaj protest može da postane model kako da se građani, bez posredstva političkih partija, zajedno okupljaju i djeluju. Nema sumnje da će se model ovog načina organizovanja u datom trenutku preliti na šire društvene probleme. Ono šta je problem kod protesta po osnovu krupnijih problema jeste radikalizam ideja koje se tada javljaju. Taj problem imamo sa Grčkom. Ona je otišla u dvije krajnosti – radikalno desno i radikalno lijevu – koje pomiruje labava koalicija partija na skali između lijevog i desnog centra. Nekonsolidovane demokratije poput ove u Bosni i Hercegovini taj radikalizam ne bi iznjele demokratski već bi izvjesno otišle u krajnost sukoba koji bi imao ozbiljne društvene posljedice.
Približavaju se lokalni izbori, kako ocjenjujete dosadašnje ponašanje političkih partija prema lokalnim izborima? Jesu li im pristupili dovoljno ozbiljno?
Kampanja još nije u punom zamahu tako da nemamo sliku onoga na koji su način partije pristupile izborima. Nema sumnje da će se najznačajniji akteri, koji su umnogome karetlizovali partijsku scenu i politički sistem, svojski potruditi da ostanu dio kartelskog mozaika kako bi i dalje učestvovali u raspodjeli moći i resursa. To je odlika svih demokratskih režima pa i našeg.
Kako ocjenjujete da će SNSD ponovo ići u lokalne izbore sa Miloradom Dodikom kao čelnim čovjekom kampanje?
Ocjenjujem to na način da SNSD ima mnogo slabije lokalne od čelnog (državnog) partijskog lidera. Lokalni izbori su proces u kojem se glasa za one koji će na određeni vremenski period (četiri godine) da vladaju gradom ili opštinom. Zbog toga je zaista problematično kada građani glasaju za lidera na nacionalnom nivou, a ne za lidere na lokalu. Oni formalno daju glas lokalnim kandidatima ali je to često rezultat potrebe da se da glas za nacionalnog, a ne za lokalnog lidera. Razlozi su u totalitarnom istorijskom nasljeđu. Mi nikada nismo imali snažnu lokalnu samoupravu i decentralizovane sisteme. Sve dok se opštine i gradovi više razvijaju zahvaljujući državnoj ili republičkoj pomoći i subvencionisanju, a ne vlastitom poduzetništvu, nećemo da imamo ni zdrave lokalne izbore. Sve dok građani ne vide šansu da kroz lokalni nivo vlasti ostvare svoje potrebe imaćemo paradoks da se lokalni izbori pretvaraju u parlamentarne gdje se gradski ili opštinski lideri kriju iza partijskih šefova na nacionalnom nivou.
Kako vam se čine opozicione partije u RS, a posebno na nivou Banjaluke?
U Republici Srpskoj postoji „bilateralna“, a na državnom nivou čak i „multilateralna” opozicija. To je stanje kada su opozicione partije jedna drugoj opozicija. Ovakva, razjedinjena i uopšteno slaba opozicija idealna su kombinacija za vladajuću strukturu. Opoziciju u Srpskoj možemo da tražimo ili u eventualnom cjepanju SNSD-a ili u stvaranju novih političkih partija koje bi rizikovale sa unošenjem novih radikalnijih ideja u politički spektar od kojih su mnoge suprotne vladajućem političkom diskursu. Postojeća opozicija nema kapacitet za promjene, čak ni za ozbiljnije opoziciono djelovanje. Ovdje najveću krivicu snosi SDS koji nije odgovorio ulozi stožera opozicionog djelovanja. DP i PDP su, iako manje partije, mnogo ozbiljnije shvatile ulogu opozicije od SDS-a. To će nesumnjivo da košta SDS, prije svega u Banjoj Luci gdje sudeći po neformalnim istraživanjima neće dobiti značajniji broj glasova. Od velike stranke, koja je u jednom trenutku postala pokret, SDS je erozirao do partije sa tradicionalnom podrškom u nekoliko regiona koja je iznjedrila isto toliko regionalnih lidera.
Kako to onda riješiti?
Zagovornik sam ideje da se u Srpskoj izdejstvuje uvođenje većinskog izbornog sistema. On bi već po završetku dva ili tri izborna ciklusa uspostavio stabilan dvopartijski sistem što bi dovelo do stabilne i funkcionalnije vlasti praćene snažnom opozicijom. Ovaj izborni model bi se mogao da primjeni na Srpsku ali ne i na državni nivo vlasti jer konsocijalnom institucionalnom dizajnu uspostavljenom u Dejtonu 1995. godine odgovara proporcionalni izborni sistem za izbor parlamentaraca na državnom nivou.
Kako Vam se čine pripreme za utrku za gradonačelnika Banjaluke?
U prethodnim izbornim ciklusima gradonačelnik Dragoljub Davidović je bio superioran u odnosu na ostale protivkandidate. Ovaj put je nezadovoljstvo velikog dijela građana naklonjeno opoziciji. Međutim opozicija je previše bezlična, sa istrošenim kadrovima, i nejedinstvena. To je dovoljno za ponovnu pobjedu kandidata SNSD-a.
Šta je sa nezavisnim kandidatskim listama?
Više ih preferiram od partijskih. Nezavisni kandidati, ukoliko nisu novostvoreni biznismeni, tajkuni i sl.. su osvježenje za svaki izborni proces. One najčešće daju nova lica pa čak i nove ideje. Umnogome su odraz demokratičnosti društva. Sa druge strane političke partije su unutar sebe često nedemokratske i autoritarne. Postavlja se pitanje kako onda mogu da uspostavljau demokratiju ako su unutar sebe nedemokratske? Stoga je postojanje nezavisnih kandidatskih lista, pogotovo na lokalnim izborima, dobra pojava.
Izvjesno je da će političke partije možda već slijedećeg mjeseca potpisati Platformu o kampanji odnosno kodeks ponašanja u istoj…Kako to vidite?
Kao dio predizborne kampanje….
Razgovarao Elvir Padalović