Rat u Bosni je trajao i trajao, a različiti mirovni planovi i
inicijative su propadali, sve dok Clintonu pred kraj prvog
predsjedničkog mandata nije zafalio međunarodni politički uspjeh.
Dejtonski sporazum je, dakle, po svaku cijenu morao biti usvojen, a kad
se učinilo da bi mukotrpno usaglašavani kompromis i još mukotrpnije
iscrtavanje entitetskih mapa u ranije utvrđenom razmjeru 51:49 mogli
propasti, a sve samo zbog Brčkog, američki posrednici su se dosjetili –
distrikta (via arbitraža)! Eto, neće Brčko, brate, pripasti ni
Federaciji, ni Republici Srpskoj, nego će biti distrikt. I mirna Bosna!
(I bi, zbilja, mirna Bosna)
Na ponešto sličan način su se snašli evropski posrednici kad je trebalo
ponuditi rješenje Borislavu Stefanoviću i Editi Tahiri, predstavnicima
Beograda i Prištine na takozvanim tehničkim pregovorima o predstavljanju
Kosova na regionalnim forumima i konferencijama. Rješenje je, zapravo, u
nekom dnevnopolitičkom smislu posve genijalno. Uz naziv delegacije
Kosova stajaće zvjezdica (asterisk), a u pripadajućoj fusnoti će pisati
kako tu riječ “Kosovo” ne utiče na stav o statusu i u skladu je sa
Rezolucijom 1244 Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih nacija i mišljenjem
Međunarodnog suda pravde o kosovskoj deklaraciji nezavisnosti. Sudeći
prema reakcijama i iz Beograda i iz Prištine, postignuto “fusnotsko”
rješenje zaista je klasičan primjer pravog kompromisa. Naime,
predstavnici vlasti i na jednoj i na drugoj strani predstavljaju ga kao
vlastiti trijumf, i to ne kao neki sitni trijumf nego skoro kao epohalnu
pobjedu. S druge, pak, strane, i u Beogradu i u Prištini opozicija
aktuelnoj vlasti sporazum predstavlja kao poraz, kao popuštanje
“neprijatelju”, kao trijumf suprotne strane.
Ne zanima me ovdje toliko nijedno od pomenutih rezonovanja i
argumentacija, ni oni zvaničnog Beograda i zvanične Prištine, niti oni
beogradske, odnosno prištinske opozicije. Zanimljivije je, naime,
razmotriti kako fusnota savršeno odgovara Bruxellesu, odnosno Evropskoj
uniji kao posredniku u pregovorima. Iz perspektive EU, naročito u
kontekstu predstojećih izbora u Srbiji, važno je da Srbija dobije status
kandidata, jer bi se, u suprotnom, aktuelna vlast, ona koja je
prethodne izbore dobila pod sloganom “Za evropsku Srbiju”, našla u
izuzetno nezavidnoj situaciji. U Bruxellesu su, međutim, svjesni onoga
čega mnogi u Srbiji i susjednim zemljama nisu: u sadašnjem trenutku,
odnosno u realno postojećem odnosu političkih snaga, “najevropskija”
(šta god to značilo) moguća vlast u Srbiji je ona predvođena
Demokratskom strankom. Kao što su prije četiri godini ambasadori velikih
zapadnih zemalja iza kulisa (uostalom, ne pretjerano debelih)
nagovorili Dačića da koalira s Tadićem, a ne sa Nikolićem, i danas,
usprkos naprednjačkoj promjeni kože bivših radikala i čestim briselskim
ekskurzijama Nikolića i Vučića, EU i ne bi, ako baš ne mora,
eksperimentisala s doskorašnjim Šešeljevim ađutantima. Pošto je već
ranije dobivanje statusa uslovljeno “suštinskim napretkom” u pregovorima
sa Prištinom, fusnota će biti predstavljena kao suštinski napredak. Iz
iste te perspektive EU, fusnota je važna i kao način da se Kosovu, više
od četiri godine nakon proglašenja nezavisnosti koju su priznale 22 od
27 zemalja članica EU, da kakva-takva mogućnost učešća u famoznoj
“regionalnoj saradnji”.
Čudo je fusnota! Stilistički karakteristična za naučni diskurs, fusnota
je u epohi postmoderne, najamblematičnije u Borgesovom opusu, na velika
vrata ušla i u sferu “lijepe književnosti”. Do fusnote obično vodi
asterisk. Riječ “asterisk” u engleskom jeziku (i drugim modernim
jezicima) potiče od starogrčkog “asteriskos”, što znači “mala zvijezda”,
što će reći da naško “zvjezdica” kao najčešći prevod termina “asterisk”
ima i etimološku potvrdu. Ipak, u engleskom na prvi pogled nije tako
očita srodnost između “asterisk” i “star” koliko kod nas jeste između
“zvijezda” i “zvjezdica”. Zato nije baš lako prevesti magiju jedne
Nabokovljeve fraze, one iz posljednje rečenice priče “Vrijeme i oseka”
(“Time and Ebb”), gdje se kaže “And then nothing but a lone star
remained in the sky, like an asterisk leading to an undiscoverable
footnote.” Ako bismo to preveli ovako: “Na nebu je ostala tek jedna
zvijezda, nalik na zvjezdicu što vodi do neotkrivljive fusnote”, nestade
nam poezije; bolje je reći: “Na nebu je ostala tek jedna zvijezda,
nalik na asterisk što vodi do neotkrivljive fusnote”. Asterisk, međutim,
ne moramo uspoređivati sa zvijezdom. Edita Tahiri ga je ovih dana
usporedila sa pahuljicom. I zbilja, asterisk grafički možda i više liči
na pahuljicu nego na zvijezdu, samo što je Edita Tahiri ciljala na drugu
vrstu sličnosti, ustvrdivši kako će se “fusnota istopiti kad prođe
zima”. Iako je ona time, po svoj prilici, željela reći nešto drugo,
krajnji cilj svakog političkog dogovora, poput ovog fusnotskog, jeste
hibernacija problema, a u nadi da će doći vrijeme kad će stvari koje
danas uzburkavaju strasti biti tek lanjski snijeg. U tom smislu, lekcija
s fusnotom mogla bi biti korisna i u Bosni i Hercegovini. Uz različita
imena i skraćenice, mogli bi se, barem nevidljivom tintom, pisati
zvjezdica i fusnota. I mirna Bosna?