Četiri jahača Apokalipse su četiri mitske figure i pojavljuju se u Bibliji u šestom poglavlju Otkrivenja Jovanovog. Stihovi opisuju četiri jahača i konje, od kojih svaki predstavlja jedno zlo, i koji će se pojaviti na Zemlji na dan Apokalipse, nagoveštavajući smak sveta.
Gotovo dva veka nakon završetka pisanja Biblije (2005. godine), bez namere da “jahačima” nadene imena, aktivista Antifašističke akcije Novog Sada, Zoran Petakov, u emisiji “Klopka” na televiziji BK je episkope Artemija, Amfilohija, Atanasija i Irineja označio kao “četiri jahača apokalipse”, obrazlažući prethodno izrečeni stav da SPC podržava određene ekstremističke grupacije u Srbiji. Tri godine kasnije, Petakovu je, pred Četvrtim opštinskim sudom u Beogradu, zbog delikta mišljenja presuđeno da plati 100.000 dinara odštete na ime uvrede episkopa bačkog Irineja, koji je i podneo tužbu.
Ovo o čemu je te 2005. godine Petakov govorio, danas mnogi šapuću, na “ovaj” ili “onaj” način. Na kraju, svede se na stav o tome da u Srpskoj pravoslavnoj crkvi postoje dve struje. Dok je jedna takozvana mekša, drugu čine tvrđi nacionalisti (uz koje su ratoborni “miletićevci”, “nikolajevićevci”, “justinijanovci”, te pristalice raznih nacionalističkih organizacija, ljotićevskog Zbora, ali i “uglednika” SANU i prvaka nekih političkih partija). Pristalice te struje i u SPC i van nje često sebe nazivaju “svetosavcima”!? (Pojašnjenja radi, neki autori izbegavaju reč svetosavlje za opisivanje ove ideologije, zato što ona “nema neposrednu vezu sa imenom i delom Save Nemanjića”. Oni naglašavaju da je Nikolaj Velimirović Svetom Savi pripisao nacionalizam kojeg kod njega nema.) Iako se SPC nije direktno stavila na stranu organizacija, zagovornika nacionalističke ideologije (mada su neke od njih dobile blagoslov za osnivanje svojih “udruženja”), nikada se od njih nije ni ogradila, a pojedini velikodostojnici zagovaraju istovetne ideje onima koje promovišu nacionalistički aktivisti. (Uz to, njihova “dela” su, između ostalog, i blagosiljanje “Škorpiona”, pred streljanje šestorice zarobljenih Srebreničana u okolini Trnova, što su ovi morbidni zločinci snimili kamerama. A SPC to, opet, nije osudila.)
Suočavajući se sa zahuktalim nacionalizmom devedesetih, srpski patrijarh Pavle je apelovao: „Budimo ljudi, iako smo Srbi“. Patrijarh je otvoreno govorio da ne želi ni najmanju Srbiju ukoliko će ona biti stvorena po cenu smrti i jednog deteta bilo koje vere i nacije.
“Crkva je u Srbiji od kada postoji imala velike i odgovorne zadatke. Osim osnovne svrhe da propoveda i živi Jevanđelje kroz liturgiju, ona je zbog raznih istrorijskih prilika bila prinuđena da se bavi i održanjem nacionalnog identiteta. Ona je taj zadatak izvršila uspešno, ali nažalost etnofiletizam je počeo ozbiljno da nagriza tkivo Crkve. Nekada se naša crkva zvala Pravoslavna Srpska Crkva, ali je vremenom nacionalni predznak stavljen na prvo mesto, što do danas nije ispravljeno. Mislim da SPC zbog toga mnogo trpi, jer crkva po svojoj definiciji nije nacionalna, a ni anacionalna, već je međunacionalna”, kaže Aleksandar Gajšek, autor emisije “Agape” na televiziji Studio B.
Već u prvim godinama 21. veka, lik i delo Nikolaja Velimirovića bivaju rehabilitovani, a Sveti arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve ga 19. maja 2003. godine kanonizuje za sveca, što je pomoglo širenju vladičine ideologije.
Inače, svetosavski nacionalizam, na koji se sve patriote tako zdušno pozivaju, jeste spoj srpskog nacionalizma i pravoslavnog klerikalizma, čiji su najzačajniji ideolozi upravo vladika Nikolaj Velimirović i srpski profašistički političar Dimitrije Ljotić (za kog je Velimirović u nadgrobnoj besedi istakao da je bio veliki „hrišćanski državnik“ i da sada „pripada nebeskoj Srbiji“). Svetosavlje ima obeležja sakralizacije nacije i nacionalizacije religije; ono postavlja pravoslavlje u središte srpskog nacionalizma, zatvarajući tako prolaz nepravoslavnima u srpsku političku sferu. Mada se ovakve ideološke “odlike” smatraju fašističkim (zbog odnosa prema naciji koji je zasnovan na mističnoj veri u njenu svetost i apsolutnu lojalnost prema njoj, frustriranost zbog neostvarenog sna o “Velikoj Srbiji“, primarnost mitskog u odnosu na racionalno u istorijskoj svesti naroda), zagovornici ovakvog “pogleda na svet” sebe vide, tek, kao rodoljube.
A jesu li ovo fašističke ili pak konzervativne ideologije, pitanje je oko kog se spore dve (i uvek su dve) Srbije. A glavni kamen spoticanja upravo je lik i delo Nikolaja Velimirovića.
“U pravoslavlju se neko proglašava za svetitelja kad prvo narod proceni da li neko zaslužuje to imenovanje, a crkva kasnije to samo verifikuje. Vladika Nikolaj bio je jedan od najučenijih i najduhovnijih ljudi toga doba, rado viđeni predavač po celom svetu. Njegovi prijatelji bili su između ostalih Tagora i Nikola Tesla.
Optužbe za mržnju prema Jevrejima po mom mišljenju padaju u vodu, samom činjenicom da je tokom Drugog svetskog rata spasio jevrejsku devojčicu sigurne smrti tako što ju je sakrio od Nemaca ispod svoje mantije dok je vozio zaprežna kola.
Nažalost, pojedini ateistički intelektualci u Srbiji s velikom mržnjom kritikuju sve što je u vezi s pravoslavljem, ali bez puno argumenata”, smatra Gajšek.
“U toku vekova oni koji su raspeli Mesiju Gospoda Isusa Sina božijeg stvorili su od Evrope glavno bojište protiv Boga, a za djavola… Sva moderna gesla evropska sastavili su Židi koji su Hrista raspeli: i demokratiju, i štrajkove, i socijalizam, i ateizam, i toleranciju svih vera, i pacifizam, i sveopštu revoluciju, i kapitalizam i komunizam. Sve su to izumi Židova odnosno oca njihova – djavola. I to je sve u nameri da Hrista ponize, da Hrista ponište, i da na presto Hrista stave svoga jevrejskog mesiju, ne znajući ni danas da je to sam Satana, koji je otac njihov i koji ih je zauzdao svojom uzdom i bičeva ih svojim bičem…”, pisao je Velimirović iz logora Dahau, mada je (priznaće i najveći kritičari njegovog dela) među hiljadama stranica koje je za sobom ostavio, bilo i mnogo “bogougodnijih” reči.
Sociolog religije Mirko Đorđević žestoko kritikuje pojavu antisemitizma među hrišćanima, te je prošle godine, u radijskoj emisiji “Peščanik”, rekao i ovo: “Isus je Jevrejin, svi njegovi učenici su Jevreji, njegov jezik je hebrejski i aramejski. Danas ćete u Beogradu pročitati bar 37 knjiga u kojima se tvrdi da su Jevreji narod ubica, da su Jevreji ubili Boga. To je najogoljeniji zoološki antisemitizam koji šire neki Nikolaj i njegove pristalice … Antisemitizam je sramota hrišćanske civilizacije, jer svega ćete naći u Jevanđelju, ali ni govora o nekom nacionalnom, rasnom ili etničkom određenju … Isusa, na kraju, nisu pogubili Jevreji, baš ako hoćete tekstualno, nego rimska legija.”
O Velimiroviću, na kog se pozivaju patriote, govori i Boško Obradović, iz organizacije “Srpski sabor Dveri”.
“Ostavio je jedan od najširih literarnih korpusa koje je ikada napisao jedan crkveni srpski bogoslov, propovednik, duhovnik… Taj korpus je u malom duhovni nacionalni program srpskog naroda za sva vremena. Svako ko ima problem sa srpskim narodom, sa srpskim nacionalnim programom, sa srpskim nacionalnim interesima, sa očuvanjem srpskog nacionalnog identiteta, ima problem sa vladikom Nikolajem. Od nacista, preko komunista koji su ga proglasili za državnog i nacionalnog neprijatelja i oduzeli mu sva građanska prava, do neoliberala, druge Srbije, građanista, nazovite kako hoćete tu populaciju, koja ga takođe danas negira i koja ratuje protiv svega Nikolajevog u Srbiji.”
“Ipak se mora odati priznanje sadašnjem nemačkom Vođi (Hitleru, prim.aut.), koji je kao prost zanatlija i čovek iz naroda uvideo da je nacionalizam bez vere jedna anomalija, jedan hladan i nesiguran mehanizam. I evo u 20-om veku on je došao na ideju Svetoga Save, i kao laik poduzeo je u svome narodu onaj najvažniji posao, koji priliči jedino svetitelju, geniju i heroju”, tako je govorio Nikolaj. Velimirović nakon toga zaključuje da je nama taj posao svršio Sveti Sava još pre 700 godina, i „otuda je nacionalizam srpski, kao stvarnost, najstariji u Evropi“. A onda je, pod Velimirovićevim ideološkim uticajima, Dimitrije Ljotić osnovao svoj fašistički pokret Zbor, mada je, za razliku od Ljotića, vladika odbio da sarađuje sa nacistima, zbog čega je odveden u nemački logor Dahau, a nakon rata je, zbog bliskosti sa Ljotićem i Zborom izbegao iz zemlje.
Pojava nacionalizma u crkvi je postala predmet kritike ne samo laičke javnosti, već i pojedinih episkopa. Vladika Grigorije je u pismu, koje je dospelo u javnost, upućenom vladikama Srpske pravoslavne crkve, napisao i ovo: “Kad se podsjetim svih naših služenja nacijama, ideologijama i ljudima, skrivanja iza ideje srpstva, svetosavlja, nacionalne crkve, ‘čuvarke narodnog bića’ itd. kojim izrazima se branimo od navodnih ‘nesvetosavskih’ i kojekakvih drugih uticaja, a u stvari u licima episkopa projavljujemo nespremnost i nesposobnost za pastirske izazove vremena u kome nas je Bog postavio za pastire slovesnoga stada. Projavljujemo vidljivu nesposobnost da budemo Crkva.”
Gotovo svi zagovornici građanske, a ne religijske, Srbije naglašavaju upravo ovo: da crkva bude mesto utehe i nade svojim vernicima, a da se malo manje meša u pitanja koja se tiču i drugih građana ove zemlje koji nisu pravoslavci.
“SPC je u našoj državi veoma uticajna. To smo mogli da videmo i u martu prošle godine kad je bio usvajan Zakon o diskriminaciji, koji je bio blokiran upravo zbog stava Sinoda. Takve stvari duboko ugrožavaju bilo kakvu sekularnu državu. Isto tako je neosporno da desničarske organizacije imaju podršku SPC, jer na njihovim akcijama možemo da vidimo da učestvuju i sveštena lica”, objašnjava Simon Simonović, aktivista civilnih organizacija.
Ni nakon završetka svih naših ratova (“u kojima nismo učestvovali”) nacionalizam ne nestaje sa srbijanske pozornice. Početkom novog milenijuma, činilo se da jenjava, a onda se kao besmrtni feniks ponovo digao iz pepela. Sobom je povukao neke nove rodoljube, rušilački raspoložene, neke mlade “navijače” koji razbijaju, tuku, ubijaju, sve pozivajući se na očuvanje nacije i veru u Boga (zovu ih huliganima). Ostaće, verovatno dok bude ovakvih “ispada” i pitanje: da li bilo koja vrsta ekstremizma može da bude nešto što propagira religija i da li pristaje vernicima?
Predrag Azdejković, urednik veb portal gayecho.com, vidi to ovako: „Kao ateista, imam jako veliki problem sa ovim pitanjem. Po mom mišljenju, sve što je vezano za veru i religiju je ekstremno. Bog koji je stvorio svet za sedam dana, Adama od blata, Evu od njegovog rebra i onda su oni i njihova deca incestno naselili celu zemlju – žao mi je, ali je meni to sve ekstremno. S druge strane, imamo ekstremizam crkve koja ima potrebu da kontroliše život svih i nikako da se ograniči samo na svoje vernike. Ja zahtevam da SPC prestane sa tihim pokrštavanjem i nametanjem svog stava ljudima koji nisu njeni vernici. Nek se zadrže na svom stadu, a crne ovce nek puste na miru.“
Preuzeto iz beogradskog magazina STATUS
Prethodni dio iz ciklusa Jovane S. Polić ” Politička religija Srbije” možete pročitati ovdje