Konflikt između Srba, Muslimana i Hrvata se više ne vodi teškom artiljerijom i etničkim čišćenjima već toksičnom kombinacijom de facto odvojenosti, opstrukcije i ucjena političara iz svake etničke grupe koji drže ekonomiju u šaci.
“Kakve investicije možemo očekivati kada istovremeno naši političari šalju loše poruke svijetu i jedni drugima?” kaže Svetlana Cenić, ekonomista i bivša ministarka u Vladi Republike Srpske.
Na Balkanu je još samo Kosovo- koje više od pola međunarodne zajednice još uvijek ne prepoznaje kao nezavisnu državu – u goroj ekonomskoj situaciji i više zavisi od inostrane pomoći da bi se uopšte održalo u životu.
Posljedice finansijske krize samo produbljuju ekonomsku stagnaciju do koje je doveo rivalitet bosanskih zajednica i njihova nesposobnost da reformišu nefunkcionalne institucije uspostavljene 1995. godine u Dejtonu mirovnim sporazumom koji je zaustavio rat. 42 odsto radne snage je zvanično nezaposleno. Uzimajući u obzir neformalnu sivu ekonomiju, stvarna stopa nezaposlenosti se procjenjuje za još dodatnih 25 odsto.
Na papiru, Republika Srpska ima jedinstveno tržište, sa slobodnim kretanjem roba i sa jedinstvenim stopama carine i poreza na dodatnu vrijednost. Ali gdja Cenić kaže da kompanije, da bi poslovale, često moraju podmititi ili se povinovati političarima iz oba entieta, Republike Srpske i Muslimansko – Hrvatske Federacije.
“Strane kompanije se moraju pomučiti da dobiju sve moguće dozvole i garancije da ih niko neće uznemiravati, i da neće biti reketirane”- kaže ona.
Milorad Dodik, “beskompromisni” predsjednik Vlade RS drži konce u rukama što se tiče ekonomskih aktivnosti u svom feudu, međutim stvari su mnogo komplikovanije u Muslimansko Hrvatskoj Federaciji u kojoj nekoliko nivoa administracije mora biti “podmašćeno”.
“Percepcija ove zemlje je još uvijek tako loša da ozbiljni investitori ne žele uopšte da rizikuju” kaže Mladen Ivanić, bivši ministar inostranih poslova BiH. “Osnovni problem je politički, a ne ekonomski system.”
Za lokalne privatne kompanije, ključ preživljavanja leži u približavanju vlastima u oba entiteta da bi se osiguralo učešće na tenderima iz državnog budžeta.
Bosansko domaće tržište sa oko 3.8 milliona stanovnika, sa bruto domaćim proizvodom od samo 4,600 dolara, prema Uredu za statistiku Bosne i Hercegovine, je presiromašno da privuče investicije. Pristup većim susjednim tržištima Srbije i Hrvatske je ključan ali i tu postoje mnoge barijere.
Sajam privrede u Mostaru je ilustrovao kako politika nastavlja gaziti ekonomiju.
Predsjednik Srbije, Boris Tadić, je došao da promoviše privrednu saradnju među bivšim jugoslovenskim republikama. Umjesto toga, dobio je “lekciju” od Harisa Silajdžića, Bošnjaka koji je predsjedavajući Predsjedništva BiH, koji ga je upozorio da se “problemi prošlosti ne smiju stavljati pod tepih “. Kompanije iz Republike Srpske su većinom izostale.
Glavni potencijal za investicije u brdovitoj zemlji, još uvijek pod patronatom evropskih mirovnjaka, leži u energiji i infrastrukturi, ali politički feudalizam i samobogaćenje nastavljaju podrivati velike projekte.
Austrijski građevinski gigant Strabag je odabran od strane Vlade Republike Srpske 2006. godine da izgradi autoput od Banjaluke, glavnog grada RS, do Doboja. Bio je to 3 mlrd. eura vrijedan projekat. Kompanija je zapala u finansijske probleme jer nije bilo licitacije za taj tender. Evropska banka za obnovu i razvoj je odbila da pomogne, tako da izgradnja ceste nije još ni otpočela.
Investicije u energetskom sektoru su zaustavljene jer Bosni još uvijek nedostaje funkcionalna nacionalna elektro mreža, usprkos ponovljenim obećanjima da će političke prepreke biti otklonjene. Premijeri dva entiteta su se u novembru 2009. godine dogovorili da će omogućiti Elektroprenosu da funkcioniše normalno, ali nije se daleko odmaklo. Ove nesuglasice bi mogle ugroziti potencijalno unosne poslove sa Italijom i Crnom Gorom.
Talijanski premijer Silvio Berluskoni se dodvorio Dodiku u vezi sa zajedničkim energetskim projekatima, uključujući učešće Republike Srpske u ruskom gasovodu Južni tok, rivalu favorita Evropske Unije gasovoda Nabucco iz Centralne Azije.
Još jedna kočnica ekonomskog rasta leži u vlasništvu nad zemljištem. Dok su ostale jugoslovenske republike revidirale svoje zakone, Bosna još tabori sa sistemom u kojem vlada posjeduje zemljište, a kompanije samo kupuju pravo da na njemu grade ili da ga koriste.
Ovo omogućava političarima da drže kontrolu u svojim rukama. Često je potrebno podmititi nekoliko nivoa vlasti da bi se izgradila zgrada ili pokrenuo biznis. Dalje, nedostatak slobodnog vlasništva limitira iznos novca koji kompanije mogu posuditi i guši rast, navode visoki međunarodni dužnosnici u Sarajevu.
Dodajmo uz sve ovo i 400 državnih kompanija samo u Federaciji, a čiji su članovi odbora i glavni rukovodioci sve do jednog politički podobni, lako je vidjeti kako politika drma ekonomijom.
I dok mnogi stanovnici BiH izgledaju nesretno zbog ovakvog stanja stvari, nacionalističkim političarima je do sada polazilo za rukom potpirivanje etničkih strahova u predizbornim periodima kako bi sakrili nezadovoljstvo ekonomskom situacijom.
Ne računajte da će ova godina biti i po čemu drugačija.
New York Times
Tekst preveo i priredio Elvir Padalović