Premijer Republike Srpske Radovan Višković je u martu i junu ove
godine govorio o mogućnosti uvođenja narodnih obveznica po uzoru na Hrvatsku
koja je emitovala narodne obveznice koje su na tržištu kapitala kupovali njeni
građani.
“Da neko uzme obveznicu u Republici Srpskoj, bila bi mu
kamata 100 ili 200 odsto veća nego što su depoziti”, izjavio je tada premijer.
I iz Vlade Republike Srpske najavljeno je da će se, novim
uredbama i pravilnicima, uskoro pokušati da podstaknu stanovništvo da kupuje
obveznice i akcije.
Šta se dešava po ovom pitanju, da li je Republika Srpska
krenula u izmjenu pravilnika, kolike bi bile kamate, i kada bi obveznice mogle
da se nađu na tržištu, pitanja su koja smio uputili Ministarstvu finansija RS.
Iz ove institucije nam je stigao odgovor da u okviru
srednjoročne strategije upravljanja dugom analiziraju izvore finansiranja,
uzevši u obzir Vladine preferencije troškova i rizika, ali i različite
finansijske instrumente koji su na raspolaganju Republici Srpskoj.
Cilj upravljanja dugom Republike Srpske je, kažu,
obezbjeđenje finansijskih sredstava za finansiranje odobrenih investicionih
projekata, refinansiranje postojećeg duga i izvršenje budžeta Republike Srpske
uz minimalne troškove i rizike, a imajući u vidu stepen razvijenosti ekonomije
i domaćeg tržišta hartija od vrijednosti, kao i zakonom zadata ograničenja
zaduživanja.
“Ideja narodnih
obveznica je jedan od modela koji se razmatraju. S obzirom na to da je u
toku proces izrade ključnih planskih dokumenata iz oblasti finansija, Programa
ekonomskih reformi i Budžeta za predstojeći period, te odluka o dugoročnom i
kratkoročnom zaduženju, javnost će na vrijeme biti informisana o planovima
Vlade Republike Srpske”.
Iako se koncept tzv. narodnih obveznica i obveznica
Republike Srpske emitovanih javnom ponudom razlikuje, napominju da građani
Republike Srpske i sada mogu da kupe obveznice Republike Srpske na slobodnom
berzanskom tržištu. Prema nnjihovim evidencijama, sve je više fizičkih lica
koja učestvuju u kupovini dugoročnih obveznica Republike Srpske, čime daju
doprinos razvoju domaćeg finansijskog tržišta.
Prednosti, mane i trebate li uopšte razmišljati o narodnim
obveznicama, pitanja su na koja je još ranije za BUKU odgovorila Gordana Drobnjak, direktorica Evropskog dobrovoljnog
penzijskog fonda.
Prema njenim riječima bankocentrični sistem u BiH je
dominantan i, banke prihvataju depozite građana po, u odnosu na inflaciju,
niskim kamatim stopama, jer svakako postoji višak likvidnosti, te rado
plasiraju te viškove u obveznice koje emituju organi vlasti. Legitimno i
logično, po višim kamatnim stopama.
Postavlja se pitanje, kaže, kako građani više vjeruju
bankama nego državi, mada se ima na umu, prilikom deponovanja, na u
konačnici zagarantovani iznos od 70.000
KM od strane države, banke više državi nego građanima, jer su kamatne stope na
plasirane kredite stanovništva više nego na plasmane u obveznice sa javnim
predznakom, tako da inicijativa da država višak likvidnosti svojih građana
direktno preusmjeri na svoja zaduženja ima utemeljenje u navedenom.
“Ukupan javni dug sa prvim kvartalom 2023. godine u BiH
iznosi 12,7 milijardi KM. U njemu građani učestvuju sa zanemarivim učešćem, što
je prostor za napredak i stvaranje dodatnog neophodnog povjerenja između
građana i organa vlasti na obostrano zadovoljstvo, uz prethodnu neophodnu
edukaciju što većeg broja građana. Istovremeno, depoziti stanovništva u BiH sa
krajem prvog kvartala 2023. godine iznose nešto preko 15 milijardi KM, od čeka
je polovina na depozitnim a polovina na transakcionim računima građana, gde
kamatna stopa na dugoročne depozite u proseku, prema podacima Centralne banke
BiH ne prelazi 1,8% godišnje. Dugoročno posmatrano, kreiranje i laka dostupnost
proizvoda koji bi osnažio vezu između građana i države može pozitivno uticati
na sve segmente života i građana i države. Zašto bi bila nemoguća misija
garantovati građanima iznos glavnice na plasirana sredstva identičan kao i
prilikom deponovanja u komercijalne banke (70.000 KM), uz kamatnu stopu koja je
veća od one koje trenutno banke nude na štednju istog dospeća, što je i dalje manja kamatna stopa nego ona
po kojoj se država zadužuje. Država
dobije jeftiniji novac, građani dobiju više za svoja plasirana sredstva
(„aktiviranu štednju“). Država tako neposredno unapređuje štednju
stanovništva”, pojašnjava Drobnjak i dodaje da se međutim, može pokazati da je
vrlo složeno stvoriti efikasnu i relativno jeftinu obveznicu koja će pokrivati
potrebe finansiranja države i istovremeno zadovoljiti posebne investicione
preferencije malih investitora – građana, posebno u kratkom roku. Mali
investitori su, pojašnjava, uglavnom vrlo osjetljivi na rizik i ako bi ulagali
na tržištu potrebno je da te obveznice budu visoko likvidne kako bi mogli doći
do svojih sredstava u slučaju potrebe i pre isteka roka dospeća. Za ovo je
potrebna edukativna kampanja, ističe, koja bi pored ministasrva finasija
trebala da uključi i druge učesnike u finansiskom sistemu, pre svega
banke/brokerske kuće, preko kojih bi se mogao vršiti upis/kupovina ovih obveznica,
te drugih učesnika na tržištu koji bi pored banaka mogli da budu “podržavaoci”
likvidnosti istih na seknudarnom trgovanju te time istu učinili atraktivnom za
male investiture.
Ideja je svakako dobra, zaključuje Drobnjak, i treba naći načina da se ona podrži i
spovede, makar i malo dužem roku.
OD POČEKKA GODINE
VLADA SE ZADUŽILA 785 MILIONA KM
Vlada RS se u ovoj godini, na berzi zaduživala 17 puta, a
ukupno je putem trezorskih zapisa i obveznica prikupila je blizu 785 miliona maraka.
Posljednje zaduženje je bilo juče i to emitovanjem
petogodišnjih obveznica u iznosu od 30 miliona KM.
Obveznice su prodate uz kuponsku kamatu od 5,80 posto, te uz
efektivnu kamatnu stopu od 6,1 posto, a kupci su uglavnom komercijalne banke.
Prije toga Vlada je imala 63 emisije dugoročnih obveznica
javnom ponudom u iznosu od 2,65 milijardi KM.
I današnji dan donosi priču o novim zaduženjima.
Naime, na dnevnom redu sutrašnje sjednice Narodne skupštine
Republike Srpske nalazi se i odluka o dugoročnom zaduživanju za 2024. godinu u
iznosu od blizu milijardu maraka!
Preciznije, u iznosu do 951,7 miliona KM.